Ευθύμιος Καπάνταης MD,
Παθολόγος με Εξειδίκευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη
SCOPE National Fellow
Διευθυντής Τμήματος Διαβήτη – Παχυσαρκίας – Μεταβολισμού
Νοσοκομείο Metropolitan
Πρόσφατες μελέτες διαπίστωσαν ότι εκτός από τη μεγάλη ηλικία και την ύπαρξη χρόνιων παθήσεων υγείας, η παχυσαρκία είναι σημαντικός παράγοντας κινδύνου να ασθενήσει κάποιος σοβαρά από τον νέο κορωνοϊό SARS-CoV-2, (νέος κορωνοϊός: SARS-CoV-2, όπως σωστότερα ονομάζεται επιστημονικά, αφού είναι ο 2ος επιδημικός ιός που προκαλεί σύνδρομο οξείας αναπνευστικής ανεπάρκειας, ενώ COVID-19 είναι η νόσηση από τον SARS-CoV-2).
Είναι αλήθεια ότι ορισμένες κοινές παθολογικές καταστάσεις υγείας, όπως σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, καρδιοπάθειες, αναπνευστικές νόσοι κλπ, αυξάνουν τον κίνδυνο σοβαρής νόσησης από τον SARS-CoV-2, αλλά επίσης είναι γνωστό ότι όλες αυτές οι παθήσεις σχετίζονται αιτιολογικά με την παχυσαρκία.
Ωστόσο, νέες επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η παχυσαρκία αποτελεί ανεξάρτητο ισχυρό προγνωστικό παράγοντα σοβαρής ασθένειας από τον SARS-CoV-2, ιδιαίτερα σε άτομα ηλικίας κάτω των 60 ετών, που θεωρείται ότι νοσούν ηπιότερα από τον ιό.
Τα επιστημονικά δεδομένα
H παχυσαρκία αυξάνει τη σοβαρότητα της νόσησης από SARS-CoV-2
Μελέτη από την Κίνα που εξέτασε κλινικοεργαστηριακά στοιχεία 112 ασθενών με COVID-19, αναφέρει ότι το αυξημένο βάρος πάνω από το φυσιολογικό και η παχυσαρκία, ήταν σχεδόν 5 φορές πιο συχνά απαντώμενα σε ασθενείς με COVID-19 που πέθαναν (88%) σε σύγκριση με εκείνους που επέζησαν (19%). Επομένως, το υπερβάλλον βάρος φαίνεται να είναι παράγοντας αύξησης των θανάτων από κορωνοϊό.
Προκαταρκτικά δεδομένα από μια άλλη κινεζική μελέτη που περιελάμβανε 383 ασθενείς, αν και δεν έχουν ακόμη αξιολογηθεί με την κανονική διαδικασία της κρίσης για δημοσίευση (peer reviewed), δείχνουν ότι το υπερβάλλον βάρος ή η παχυσαρκία υπερδιπλασίασαν τον κίνδυνο εμφάνισης σοβαρής πνευμονίας ως αποτέλεσμα της νόσησης από τον SARS-CoV-2, ιδιαίτερα στους άνδρες.
Ερευνητές από τη Γαλλία, διαπίστωσαν ότι λίγο περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς που εισήχθησαν σε μονάδα εντατικής θεραπείας με COVID-19 ήταν παχύσαρκοι. Επιπλέον, η ανάγκη για μηχανικό αερισμό αυξανόταν παράλληλα με την αύξηση του ΔΜΣ. Στη μελέτη αυτή φάνηκε καθαρά ότι κατανομή των κατηγοριών ΔΜΣ στους πάσχοντες από COVID-19 διέφερε σημαντικά από την ομάδα ελέγχου των ασθενών που εισήχθησαν σε εντατική θεραπεία για σοβαρή οξεία αναπνευστική νόσο χωρίς SARS-CoV-2 (Εικόνα a).
Η παχυσαρκία γενικά (ΔΜΣ ≥30kg/m2) και η σοβαρή παχυσαρκία (ΔΜΣ ≥35kg/m2) ήταν σημαντικά πιο συχνές, με ποσοστά 48% και 28% μεταξύ των πασχόντων από SARS-CoV-2 απ’ ότι στους μάρτυρες, δηλαδή που δεν έπασχαν από SARS-CoV-2 των οποίων τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 25% και 11%. (Εικόνα a). Ο μέσος ΔΜΣ ήταν 29,6kg/m2 στους πάσχοντες από SARS-CoV-2 και ήταν υψηλότερος από ότι στους μη πάσχοντες που είχαν 24,0 kg/m2 μέσο ΔΜΣ, χωρίς το φύλο και η ηλικία να διαφέρουν στις δύο ομάδες.
Σημαντικό στοιχείο της μελέτης ήταν το εύρημα ότι το ποσοστό των ασθενών που ήταν αναγκαία η διασωλήνωση αυξανόταν παράλληλα με την αύξηση του ΔΜΣ. (Εικόνα b).
Και το πιο σημαντικό στοιχείο της μελέτης ήταν ότι η ανάγκη για διασωλήνωση ήταν σχεδόν καθολική σε ασθενείς με ΔΜΣ ≥35 kg/m2 που προσβλήθηκαν από τον κορωνοϊό, αφού το 86% αυτών διασωληνώθηκε, ενώ διασωληνώθηκαν σχεδόν οι μισοί (47%) των ασθενών με φυσιολογικό σωματικό βάρος.
Επίσης, η ανάγκη για επεμβατικό μηχανικό αερισμό συσχετίστηκε σημαντικά με το ανδρικό φύλο και το ΔΜΣ, ανεξάρτητα από την ηλικία, την ύπαρξη διαβήτη και υπέρτασης. Η πιθανότητα για διασωλήνωση σε ασθενείς με ΔΜΣ ≥35kg/m2 (δηλαδή με μέτρια ή σοβαρή παχυσαρκία) έναντι ασθενών με ΔΜΣ <25kg/m2 (δηλαδή φυσιολογικού βάρους) ήταν 7,4 φορές μεγαλύτερη! Το συμπέρασμα της μελέτης ήταν ότι υπήρξε υψηλή συχνότητα παχυσαρκίας μεταξύ των ασθενών που διασωληνώθηκαν για τον SARS-CoV-2. Η σοβαρότητα της νόσου αυξανόταν όσο αυξανόταν το σωματικό βάρος.
Φαίνεται ότι η παχυσαρκία μπορεί να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στη σοβαρότητα της νόσησης με COVID-19 στους νέους, σύμφωνα με μελέτη από τη Νέα Υόρκη. Σε μελέτη λοιπόν 3.615 ατόμων που ήταν θετικά για τον SARS-CoV-2 διαπιστώθηκε ότι εκείνοι με ηλικία κάτω των 60 ετών και με ΔΜΣ μεταξύ 30 και 34 kg/m2 είχαν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες να εισαχθούν στη ΜΕΘ σε σύγκριση με ασθενείς με ΔΜΣ <30 kg/m2. Αυτή η πιθανότητα αυξήθηκε έως 3,6 φορές σε αυτούς τους ασθενείς με ΔΜΣ 35 kg/m2 ή και μεγαλύτερο.
Σε μελέτη που περιελάμβανε άτομα με μεταβολικής αιτιολογίας λιπώδες ήπαρ βρέθηκε ότι η παχυσαρκία ήταν παρούσα στο 89,5% σε αυτούς με σοβαρή νόσηση, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από το 59,6% των ασθενών με ήπια νόσηση από SARS-CoV-2. Επίσης, η παρουσία παχυσαρκίας σε ασθενείς με μεταβολικής αιτιολογίας λιπώδες ήπαρ σχετιζόταν με 6 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο σοβαρής νόσησης από SARS-CoV-2, ακόμη και μετά την προσαρμογή σε ηλικία, φύλο, κάπνισμα, διαβήτη, υπέρταση και δυσλιπιδαιμία.
Σε μελέτη που περιέλαβε 383 ασθενείς με COVID-19 νοσοκομείου της πόλης Shenzhen της Κίνας, σε σύγκριση με τα φυσιολογικού βάρους άτομα, τα υπέρβαρα είχαν 1,86 φορές και τα παχύσαρκα 2,42 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν σοβαρή πνευμονία. Μάλιστα η σχέση παχυσαρκίας με σοβαρή πνευμονία ήταν σαφώς σημαντικότερη στους άνδρες, αφού η σχετική πιθανότητα να εμφανίσουν οι άνδρες σοβαρή πνευμονία έφτανε να είναι 5,7 φορές μεγαλύτερος. Επομένως η παχυσαρκία, ιδιαίτερα στους άνδρες, επιφέρει σημαντικά αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης βαριάς πνευμονίας από λοίμωξη SARS-CoV-2 και αφού ο ιός διασπείρεται σε όλο τον πλανήτη, οι γιατροί θα πρέπει να αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη προσοχή τα παχύσαρκα άτομα και αυτά να αντιμετωπίζονται άμεσα με εντατικότερη και επιθετικότερη θεραπεία, όπως επίσης θα πρέπει και με μεγαλύτερη επιμονή να συστήνουν εντονότερα τα προληπτικά μέτρα στα παχύσαρκα άτομα.
Σημαντικό στοιχείο της λοίμωξης από SARS-CoV-2 είναι η σοβαρότερη νόσηση και αυξημένη ανάγκη εισαγωγής σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας καθώς και η θνητότητα που είναι σαφώς πιο αυξημένη στις μεγαλύτερες ηλικίες. Όμως, η παχυσαρκία μετατοπίζει τη σοβαρότητα της λοίμωξης COVID-19 σε νεαρότερες ηλικίες, όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα.
Το διάγραμμα μας δείχνει τη συσχέτιση του Δείκτη Μάζας Σώματος με την ηλικία, σε 256 ασθενείς με SARS-CoV-2 σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας των ΗΠΑ.
Το γεγονός ότι η παχυσαρκία επιφέρει προβλήματα υγείας σε μικρότερες ηλικίες και σε μεγαλύτερη ένταση είναι ήδη γνωστό από την εμπειρία και τη γνώση του ιατρικού κόσμου για την εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, υπέρτασης και δυσλιπιδαιμίας σε νεαρότερα άτομα με παχυσαρκία.
H παχυσαρκία αυξάνει τη θνητότητα από τη νόσηση με SARS-CoV-2
Όλα τα ευρήματα των δημοσιευμένων μελετών του τελευταίου 4μήνου δείχνουν ότι άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση, μεγάλης ηλικίας που συνηθέστερα πάσχουν από τις προαναφερθείσες παθολογικές καταστάσεις, αλλά και με σημαντική παχυσαρκία που προκαλεί διαβήτη και υπέρταση, εάν νοσήσουν από τον ιό SARS-CoV-2, έχουν αυξημένο ποσοστό θνητότητας. Η αυξημένη θνητότητα των διαβητικών ή/και υπερτασικών ατόμων, ίσως κατά κύριο λόγο να οφείλεται στο ότι αυτά τα άτομα παρουσιάζουν επιβραδυμένη ιική κάθαρση του SARSCoV-2.
Δεδομένα από 16.749 ασθενών με SARS-CoV-2, σε 166 νοσοκομεία στη Βρετανία, μεταξύ 6 Φεβρουαρίου και 18 Απριλίου 2020, αποδεικνύουν ότι η παχυσαρκία είναι ένας σοβαρός παράγων αύξησης της θνητότητας αυτών των ασθενών. Μάλιστα, όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα, η παχυσαρκία είναι τουλάχιστον εξίσου σοβαρός προδιαθεσικός παράγων θνητότητας με χρόνιες καρδιακές παθήσεις, με χρόνιες αναπνευστικές νόσους, με χρόνια νεφροπάθεια και με κακοήθειες.
Είναι αναμενόμενο αποτέλεσμα, η παχυσαρκία να σχετίζεται με αυξημένη θνητότητα σε ασθενείς με SARS-CoV-2, αφού προκαλεί σημαντικά εντονότερη συμπτωματολογία, βαρύτερη πνευμονία, περισσότερες εισαγωγές στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας και σημαντικά περισσότερες διασωληνώσεις. Η αυξημένη θνητότητα σε παχύσαρκους ασθενείς με COVID-19 επιβεβαιώνεται και από άλλη μελέτη με 8.261 ασθενών με COVID-19, όπου ο σχετικός κίνδυνος θανάτου λόγω ύπαρξης παχυσαρκίας, ήταν ανάλογος άλλων γνωστών παραγόντων, όπως πχ διαβήτης, υπέρταση, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, χρόνια νεφρική νόσο κλπ.
Είναι γνωστό και ήδη προαναφέρθηκε ότι η παχυσαρκία επιφέρει πολλές και ποικίλες δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία. Επομένως, ένα παχύσαρκο άτομο που θα νοσήσει από SARSCoV-2, πιθανότατα δεν θα έχει μόνο την παχυσαρκία του αλλά και κάποια ή κάποιες επιπτώσεις της. Εξ αιτίας αυτού του γεγονότος, η ήδη μικρότερη επιβίωση των παχύσαρκων λόγω λοίμωξης από τον SARS-CoV-2 στην περίπτωση ύπαρξης επιπλοκής ή επιπλοκών της, μειώνεται ακόμα περισσότερο το προσδόκιμο επιβίωσης, όπως δείχνει και το επόμενο διάγραμμα.
Ob: Παχυσαρκία, Comorb: Συν-νοσηρότητες παχυσαρκίας, Νο: Απουσία
Μία πολύ συχνή επιπλοκή της παχυσαρκίας είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2. Άρα, στο γενικό πληθυσμό είναι υψηλό το ποσοστό παχύσαρκων διαβητικών ατόμων. Η επιβίωση ατόμου με διαβήτη ή/και παχυσαρκία είναι σημαντικά μειωμένη, με την μικρότερη πιθανότητα επιβίωσης από τη λοίμωξη του SARS-CoV-2, εάν το άτομο είναι και παχύσαρκο και διαβητικό, όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα.
DM: Σακχαρώδης Διαβήτης Ob: Παχυσαρκία, Νο: Απουσία
Έχει αποδειχθεί από πρόσφατες δημοσιεύσεις ότι τα διαβητικά άτομα εάν νοσήσουν από τον
COVID-19 έχουν σοβαρότερη συμπτωματολογία, μεγαλύτερη ανάγκη εισαγωγής σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας και αυξημένη θνητότητα. Όμως πολλά παχύσαρκα άτομα, εκτός από το να είναι ήδη διαβητικά, είναι πιθανόν να έχουν προδιαβήτη ή να είναι εν δυνάμει διαβητικά. Το στοιχείο αυτό πρέπει να αξιολογηθεί από όλους τους νοσοκομειακούς γιατρούς διότι φαίνεται ότι η θνητότητα είναι πολλαπλάσια μεγαλύτερη αυτών που κατά τη νοσηλεία τους είχαν υψηλές τιμές σακχάρου αίματος από αυτούς που απλά ήταν ήδη διαβητικοί και ρυθμιζόταν ο διαβήτης τους ικανοποιητικά κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους για COVID-19, όπως φαίνεται στο επόμενο διάγραμμα.
Γιατί η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο από τον SARS-CoV-2;
Συνολικά, τα παραπάνω δεδομένα υποδηλώνουν ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ παχυσαρκίας και σοβαρότερης νόσησης από τον SARS-CoV-2, ιδιαίτερα σε άτομα με ΔΜΣ ≥35kg/m2. Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) κατατάσσουν τώρα την “σοβαρή παχυσαρκία” ως παράγοντα κινδύνου για σοβαρή νόσηση από COVID-19.
Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι ρόλο παίζει η παχυσαρκία στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων της COVID-19. Όμως, οι μηχανισμοί είναι πιθανό να είναι πολύπλευροι, ειδικά επειδή η ίδια η παχυσαρκία είναι το αποτέλεσμα μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης μεταξύ γενετικών, ορμονικών, συμπεριφορικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Γνωρίζουμε ότι η παχυσαρκία μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στη λειτουργία των πνευμόνων. Το υπερβολικό βάρος γύρω από την κοιλιά μπορεί να συμπιέσει το στήθος, καθιστώντας πιο δύσκολη την κίνηση του διαφράγματος και την έκταση των πνευμόνων και να μειώσει τους λειτουργικούς όγκους των πνευμόνων. Το γεγονός αυτό μπορεί να συμβάλει σε μείωση των επιπέδων του οξυγόνου στο αίμα, στοιχείο που μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματα του COVID-19. Γνωρίζουμε ότι τα παχύσαρκα άτομα συχνά έχουν αναπνευστική δυσλειτουργία, με χαμηλούς αναπνευστικούς όγκους και αυξημένες αντιστάσεις στους αεραγωγούς τους, με συνέπεια τον υποαερισμό, αλλά επίσης έχουν και μεταβολικές διαταραχές και άλλες συν-νοσηρότητες, που οδηγούν σε μειονεκτική ανοσοαντίδραση στο SARS-CoV-2, όπως συγκεντρωτικά αποτυπώνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί.
Γνωρίζουμε επίσης ότι η παχυσαρκία συνοδεύεται από χρόνιες φλεγμονώδεις διεργασίες, που μπορούν να επηρεάσουν την ανοσολογική απόκριση του σώματος. Αυτό θα μπορούσε δυνητικά να καταστήσει πιο δύσκολο για τον οργανισμό να αντιμετωπίσει τον κορωνοϊό. Μια λεπτομερέστερη εικόνα των διαταραχών που υφίστανται ή προκαλούνται στην παχυσαρκία και έχουν ως συνέπεια τη σημαντικά σοβαρότερη νόσηση από τον ιό SARS-CoV-2, αλλά και την αυξημένη πιθανότητα θανάτου από αυτόν, παρουσιάζεται στο επόμενο σχήμα.
Οι δυσκολίες στη φροντίδα ασθενών με σοβαρή παχυσαρκία μπορούν επίσης να επηρεάσουν τα αποτελέσματά της στη λοίμωξη από τον COVID-19. Για παράδειγμα, είναι πιο δύσκολο για τα παχύσαρκα άτομα και ιδιαίτερα για αυτά με σοβαρό βαθμό παχυσαρκίας να διασωληνωθούν ή να κάνουν απεικονιστικές εξετάσεις, όπως ακτινογραφίες και αξονικές τομογραφίες. Επιπλέον, η τοποθέτηση των ασθενών για καλύτερο αερισμό πρηνηδόν (μπρούμυτα), μπορεί να αυξήσει την ποσότητα οξυγόνου που εισέρχεται στους πνεύμονες. Αλλά αυτή η τοποθέτηση συχνά δεν είναι δυνατό να γίνει σε ασθενείς με σοβαρή παχυσαρκία. Το ίδιο δύσκολη μπορεί να αποδειχθεί και η “αναπνευστική γυμναστική” η οποία θα μπορούσε να βελτιώσει τη συμπτωματολογία αυτών των ασθενών.
Τι πρέπει να κάνουν τα παχύσαρκα άτομα;
Αν και ορισμένες από αυτές τις μελέτες συμπεριλαμβάνουν χρόνιες καταστάσεις κατά την αναφορά των αποτελεσμάτων τους, είναι δύσκολο να διαχωριστούν όλες οι καταστάσεις που σχετίζονται με την παχυσαρκία, που με τη σειρά της μπορεί να συμβάλει σε χειρότερη έκβαση από τη λοίμωξη με τον ιό SARS-CoV-2.
Στα άτομα με σωματικό βάρος πάνω από το φυσιολογικό, αυτά τα αποτελέσματα δεν θα πρέπει να προκαλούν πανικό ή ώθηση να συμμετέχουν σε δίαιτες αστραπή ή υπερβολικά ολιγοθερμιδικές, για τη μείωση του κινδύνου της COVID-19. Όλα αυτά φαίνεται ότι δεν έχουν άμεσο αποτέλεσμα. Παρόλο που τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η παχυσαρκία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για πιο σοβαρή νόσηση, επειδή είμαστε ακόμα στην αρχή της πανδημίας της COVID-19, χρειαζόμαστε περισσότερη έρευνα για να μπορέσουμε να πούμε οριστικά τι συμβαίνει.
Προς το παρών, το πιο σημαντικό που μπορεί να κάνει κάποιο παχύσαρκο ή υπέρβαρο άτομα για να μειώσει τον κίνδυνο από την COVID-19, είναι να ακολουθήσει όλες τις οδηγίες πρόληψης και προστασίας που συστήνονται από τους επιστημονικούς φορείς και τους πολιτειακούς παράγοντες. Σε μακροχρόνια βάση, ένα σωματικό βάρος όσο το δυνατόν πλησιέστερα στο φυσιολογικό, θα προσφέρει όχι μόνο καλύτερη πρόγνωση από λοίμωξη στον κορωνοϊό, αλλά θα προσφέρει καλύτερη υγεία και κατά συνέπεια καλύτερη ποιότητα και περισσότερη ποσότητα ζωής.
Επίσης, όλα τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα, αφού είναι πιο ευάλωτα στη λοίμωξη από τον νέο κορωνοϊό SARS-CoV-2, θα πρέπει να προστατευτούν από αυτόν, εμβολιαζόμενα. Τα στοιχεία που υπάρχουν δείχνουν μια πολύ υψηλή προστασία από τα νέου τύπου εμβόλια που ήδη χρησιμοποιούνται στη χώρα μας, ανάλογη της προστασίας που προσφέρουν αυτά στο γενικό πληθυσμό, χωρίς επιπλέον ανεπιθύμητες ενέργειες.
