Η σύγχρονη προσέγγιση στο φαινόμενο της Παχυσαρκίας

Η σύγχρονη προσέγγιση στο φαινόμενο της Παχυσαρκίας

Αλεξάνδρα Χούνου

Διαιτολόγος -Διατροφολόγος

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), «ως παχυσαρκία ορίζεται η υπερβολική και μη φυσιολογική συσσώρευση λίπους, η οποία μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην υγεία, γι’ αυτό και χαρακτηρίζεται ως μια από τις βασικές αιτίες θανάτου. Μάλιστα, είναι η πέμπτη αιτία θανάτων με 3,4 εκατομμύρια θανάτους ετησίως». Το «φαινόμενο» της παχυσαρκίας απασχολεί σε μεγάλο βαθμό την επιστημονική κοινότητα τις τελευταίες δεκαετίες καθώς πολλοί ερευνητές απ’ όλον τον κόσμο, αναζητούν τους βασικούς λόγους για τους οποίους ο επιπολασμός της παχυσαρκίας γίνεται ολοένα και εντονότερος. Απόρροια στην συχνότερη εμφάνιση του φαινομένου αυτού είναι σαφώς η συνοσηρότητα της παχυσαρκίας συνδυαστικά με άλλες παθήσεις ή προβλήματα υγείας που μπορεί να προκαλούνται από αυτή, η υπογεννητικότητα και η επιβάρυνση στις οικονομίες των χωρών. Δείκτης μέτρησης της παχυσαρκίας είναι ο δείκτης μάζας σώματος (body mass index, δηλ. BMI), που υπολογίζεται ως ο λόγος του βάρους του ατόμου υπολογισμένου σε κιλά (kg) προς το τετράγωνο του ύψους του υπολογισμένου σε μέτρα (m2 ).

Για την ανάπτυξη της παχυσαρκίας στον άνθρωπο βασικό παράγοντα αποτελούν οι διατροφικές συνήθειες, οι οποίες διαμορφώνονται από το οικογενειακό περιβάλλον, το εκπαιδευτικό περιβάλλον ή ακόμη και από την προσωπική ευθύνη του κάθε ατόμου. Έναν ακόμη πολύ σημαντικό παράγοντα αποτελεί η ύπαρξη ή μη της φυσικής δραστηριότητας στη ζωή του ατόμου από τη νεαρή, ακόμη, ηλικία. Δυστυχώς, λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής από την αυξανόμενη αστικοποίηση, από τους καταιγιστικούς ρυθμούς της καθημερινής εργασίας, την έντονη ενασχόληση μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή και της τηλεόρασης και γενικά από το καθιστικό μοντέλο ζωής που προβάλλεται σήμερα, η ύπαρξη έντονης φυσικής δραστηριότητας αποτελεί μία δύσκολη και σπάνια συνήθεια. Επομένως, οι λανθασμένες διατροφικές συνήθειες (π.χ. κατανάλωση fast food, μεγάλες ποσότητες στη κατανάλωση τροφής κ.λπ.) συνδυαστικά με την έλλειψη φυσικής δραστηριότητας έχουν ως αποτέλεσμα να οδηγηθεί το άτομο στην παχυσαρκία, δηλαδή στην αύξηση του σωματικού του βάρους λόγω συσσώρευσης λίπους στο σώμα του. Είναι σημαντικό, βέβαια, να σημειωθεί ότι η εμφάνιση της παχυσαρκίας δεν εξαρτάται μόνο από την ποιότητα ζωής αλλά και από κληρονομικούς παράγοντες, δηλαδή το DNA.

Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ.

Είναι ευρέως γνωστό ότι η παχυσαρκία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εμφάνιση Σακχαρώδη Διαβήτη Τύπου ΙΙ. Το υπερβάλλον βάρος δημιουργεί με την πάροδο του χρόνου το φαινόμενο της ινσουλινοαντίστασης λόγω του ότι παράγεται ινσουλίνη η οποία δεν μπορεί να δράσει στα κύτταρα καθώς αλλάζουν και παραμένουν ανθεκτικά στη δράση αυτής. Σύμφωνα με έρευνες τα παχύσαρκα άτομα μπορούν να εκδηλώσουν  ΣΔΤ2 κατά 80 φορές περισσότερο από άτομα με ΔΜΣ μικρότερο του 22.

Επιπλέον μελέτες δείχνουν ότι το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία επηρεάζει επίσης μεγάλα ποσοστά ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 (ΣΔ1) σε όλη την διάρκεια ζωής. Ο λόγος είναι γιατί η παχυσαρκία συμβάλλει στην ανοσία της επίδρασης της γλυκόζης στο αίμα αλλά και στην απορρύθμιση των επιπέδων αυτής.

Το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα φαινόμενα σε νέους (25–35%) και ενήλικες (37 έως σχεδόν 80%) με T1DM. Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ΣΔ1 και μπορεί να οδηγήσει στην πρόκληση και διάγνωση σε μικρότερη ηλικία. Γενικότερα, οι κίνδυνοι για την εμφάνιση της μακροαγγειακής νόσου, της αμφιβληστροειδοπάθειας και του μεταβολικό σύνδρομου έχουν βρεθεί ότι είναι αυξημένοι μεταξύ των  παχύσαρκων ατόμων με ΣΔ.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ.

Πώς θα πρέπει, λοιπόν, να αντιμετωπιστεί ένα τέτοιο φαινόμενο και να μειωθεί ο αυξανόμενος ρυθμός εμφάνισης της παχυσαρκίας;

Ειδικότερα, η παχυσαρκία 3ου βαθμού (κατηγορία III, ΔΜΣ ≥ 40), χρειάζεται άμεση διαχείριση και αντιμετώπιση από τους ειδικούς υγείας. Μελέτες έχουν αναφέρει ότι είναι δυνατή η σημαντικά μεγάλη απώλεια βάρους σε άτομα με νοσογόνο παχυσαρκία μέσω παρέμβασης στον τρόπο ζωής με πρακτικές πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Σε παρέμβαση με διάρκεια επτά εβδομάδων στον τρόπο ζωής που περιλαμβάνει περιορισμό θερμίδων κατά 1000 kcal/ημέρα και πολλαπλές εποπτευόμενες συνεδρίες αερόβιας σωματικής άσκησης, το αποτέλεσμα ήταν απώλεια βάρους κατά 5,3%, με μείωση λιπώδους μάζας πάνω από 10%. Σε μία άλλη μελέτη, λήφθηκε απώλεια βάρους 10% μετά από δώδεκα μήνες εφαρμογής LCD (Δίαιτας χαμηλή σε πρόσληψη θερμίδων) με συστάσεις φυσικής δραστηριότητας. Εν τέλει, συμμετέχοντες που ολοκλήρωσαν την απώλεια βάρους σε 24 μήνες έχασαν κατά μέσο όρο το 13,1% του βασικού τους βάρους. Ωστόσο, μόνο το 53% αυτών των ασθενών πέρασαν τον ένα χρόνο αξιολογήσεις, γεγονός που πιστοποιεί πόσο δύσκολο είναι για τα άτομα με σοβαρή παχυσαρκία για συμμόρφωση σε ένα αυστηρό πρόγραμμα απώλειας βάρους. Συνοψίζοντας, ενώ η απώλεια βάρους είναι απαραίτητη για την επίτευξη καλύτερου γλυκαιμικού προφίλ προάγουν την υγεία των LCD, οι παρεμβάσεις θα πρέπει να προάγουν παράλληλα την απώλεια λιπώδους μάζας και τη διατήρηση της μυϊκής.Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι η απώλεια βάρους μέσω των LCD συνδέεται με τη μείωση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα και καλύτερη συγκέντρωση γλυκοζηλιωμένης αιμοσφαιρίνης HbA1c καθώς και μείωση του δείκτη αντίστασης στην ινσουλίνη (HOMA-IR) σε άτομα με παχυσαρκία και διαβήτη ή με αντίσταση στην ινσουλίνη. Ωστόσο, οι LCD μπορεί να επιδεινώσουν την ευαισθησία στην περιφερική ινσουλίνη εάν εφαρμόζονται από μεταβολικά υγιή άτομα ή όταν χαρακτηρίζονται από πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη. Επομένως, υπάρχει μία πιθανότητα απώλειας άλιπης μάζας, γεγονός που μπορεί να παραπέμψε στη σταδιακή εξασθένιση του οργανισμού.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ.

Όσον αφορά τη διαλείπουσα νηστεία (IF), η συγκεκριμένη έχει κερδίσει πρόσφατα μεγάλη δημοτικότητα ως μέσο μείωσης του σωματικού βάρους και βελτίωσης της μεταβολικής κατάστασης. Το πιο δημοφιλές είναι η εναλλακτική νηστεία ημέρας, η οποία περιλαμβάνει «ημέρες νηστείας» εναλλάξ με τις «ημέρες τροφής-σίτισης» (κατά βούληση κατανάλωση τροφής), και πραγματοποιείται συνήθως για εβδομάδες έως και μήνες. Υπάρχουν επίσης προγράμματα 1/6 και 2/5 (ονομάζονται περιοδική νηστεία, κυκλική νηστεία ή διακοπτόμενος περιορισμός θερμίδων) που περιλαμβάνουν νηστεία για μία ή δύο ημέρες μέσα στην εβδομάδα, αντίστοιχα. Ένα άλλο σχήμα, είναι η χρονικά περιορισμένη σίτιση, η οποία επιτρέπει την κατανάλωση τροφής μόνο μέσα σε ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα (3 – 12 ώρες), και νηστεία για το υπόλοιπο της ημέρας. Με αυτές τις διατροφικές μεθόδους αλλάζει η διαδικασία στη σύνθεση λιπιδίων και την αποθήκευση του λίπους στο σώμα. Θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθεί πιθανή μέθοδος θεραπείας για την παχυσαρκία εάν δεν συνοδεύεται από διαταραγμένο γλυκαιμικό προφίλ. Άτομα με ασταθή επίπεδα γλυκόζης στο αίμα μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία τους καθώς μπορούν εύκολα να προκληθούν υπογλυκαιμικά επεισόδια ή ακόμη και αντίσταση στην ινσουλίνη.

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ.

Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ισπανία μεταξύ ενηλίκων αντρών και γυναικών βρέθηκε ότι η συχνότητα εμφάνισης παχυσαρκίας ήταν υψηλότερη σε γυναίκες που κατανάλωναν περισσότερο κόκκινο κρέας και χαμηλότερη στους άντρες που κατανάλωναν περισσότερα δημητριακά. Αυτή η μελέτη δείχνει ότι η προσκόλληση στη Μεσογειακή διατροφή μέσω της χαμηλότερης ενεργειακής πυκνότητας, της υψηλότερης κατανάλωσης φυτικών ινών από φρούτα, λαχανικά και δημητριακά και της μειωμένης πρόσληψης κορεσμένων λιπαρών συμβάλει στη μείωση της εμφάνισης παχυσαρκίας σε ενήλικες. Στη μελέτη PREDIMED βρέθηκε ότι η μεσογειακή διατροφή εμπλουτισμένη με εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο έχει την πιο ευεργετική επίδραση στην κεντρική παχυσαρκία σε σύγκριση με μια δίαιτα χαμηλή σε λιπαρά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.

1. Babio, N., Toledo, E., Estruch, R., Ros, E., Martínez-González, M. A., Castañer, O., et al. (2014), Mediterranean diets and metabolic syndrome status in the PREDIMED randomized trial, CMAJ, 186(17), pp. 649-657.
2. Mendez, M. A., Popkin, B. M., Jakszyn, P., Berenguer, A., Tormo, M., Sanchez, M., (2006), Adherence to a Mediterranean Diet Is Associated with Reduced 3-Y Incidence of obesity, The Journal of Nutrition, 136, pp. 2934–2938.
3. Zubrycki, K. Cierpka-Kmiec, Z. Kmiec, A. Wronska, (2018), The role of Low calorie diet and Intermittent fasting in the treatment of obesity and type 2 Diabetes, Journal of Physiolgy and Pharmacology, 69(5), pp. 669-679.
4. Sarit Polskya and Samuel L. Ellisb, (2015), Obesity, insulin resistance, and type 1 diabetes mellitus, Current Opinion, 22(4), pp. 277-281.
5. Μ. Michaloudi, Μ. Chouzouris, K. Politis, (2020), Comparative study of polymorphisms in the development of obesity in Greece, Archives of Hellenic Medicine, 37(1), pp. 66-67.